Acteur Peter Dinklage was te gast in Mark Maron’s populaire podcast, waar hij stevig mopperde over de voorgenomen live action remake van Sneeuwwitje en de zeven dwergen. De casting van een Latina actrice in de hoofdrol vond hij een slap excuus om een archaïsch verhaal af te stoffen, enkel ingegeven door winstbejag. “Heb ik voor niets al die tijd op mijn zeepkist gestaan?” – Dinklage is één meter dertig. Floortje Smit schreef er haar column over. Je kunt alles wel wegpoetsen en herschrijven om het verteerbaar te maken voor de huidige tijd, maar stop die energie liever in andere verhalen. “Als Sneeuwwitje niet wacht op haar prins, niet wordt wakker gekust en niet inwoont bij zeven dwergen, wat blijft er dan van haar over?” Precies.

Dat een meisje tien jaar lang in ruil voor kost en inwoning slooft voor zeven vrijgezelle mannen, ongeacht hun lengte, kon ten tijde van de gebroeders Grimm prima door de beugel. Maar verder is het volksverhaal opgetekend in de 19^e eeuw nogal barbaars, met zijn karikaturaal duivelse stiefmoeder. Poging tot kindermoord, kannibalisme en een wrede marteldood als straf: niet echt meer geschikt voor alle leeftijden.

Wat wij als maatschappij acceptabel vinden houdt eeuwenlang stand, totdat ineens een kleine minderheid afdrijft en een aardverschuiving in denken teweegbrengt. Vijftien jaar geleden liep je na je theater- of bioscoopvoorstelling een foyer binnen die blauw stond van de tabakswalm. Sommige van mijn middelbare-schooldocenten rookten tijdens de les. Het kan verkeren.

Omdat we verkrachting en genocide nog niet hebben afgeleerd als soort vinden pessimistische biologen en genetici misschien dat homo sapiens in wezen geen spat verandert. Daarom blijven er nieuwe bewerkingen komen van Shakespeare voor toneel, film en tv. Omdat er nog steeds hedendaagse koningen Lear bestaan, vinden de makers. Zijn karakter en (wan)daden laten zich nog goed naar onze tijd vertalen. Helaas wel, ja.

Maar veel uit die canon stamt echt wel uit een andere wereld, ook al waren veel stukken niet duidelijk tijd- of plaatsgebonden. Shakespeare schreef niet over gewone Londenaren in de vroege 17^e eeuw, maar hij wás er wel een. De moraal van het verhaal kun je niet los zien van de mores van de maatschappij. Much Ado About Nothing, meermalen verfilmd, is nog steeds een van the bard’s populairste komedies. Het verschil tussen een tragedie en komedie zit bij Shakespeare niet in het aantal lachmomenten. Bij de een eindigen we met een stapel lijken, bij de ander met twee of meer bruiloften. Three weddings and one fake funeral, in dit geval. De mooie jonkvrouw Hero wordt door haar verloofde Claudio voor het huwelijksaltaar wreed geconfronteerd met ‘bewijs’ dat ze promiscue zou zijn en dus geen maagd, wat later een lasterlijke misleiding blijkt, opgezet door de rancuneuze Don John. Claudio laat het arme kind voor dood achter. Als hij later spijt betuigt bij zijn vernederde bijna-schoonvader schenkt deze hem vergeving op voorwaarde dat hij blind met diens nichtje trouwt. “Ik houd me aan mijn woord, al is ze Afrikaans”, belooft Claudio trots. I’ll hold my mind, were she an Ethiop (5^e bedrijf, scene 4). 

In de tv-bewerking door de BBC uit 1984 zat deze toch wel onversneden racistische zin nog steeds. In Kenneth Branagh’s uitbundige verfilming negen jaar later sneuvelde hij. Met de casting van Denzel Washington als prins Don Pedro koos Branagh voor een kleur-agnostische vertolking, iets waar het populaire kostuumdrama Bridgerton recent nog een schepje bovenop deed. De originele zin zou niet meer kunnen.

Je kunt dat censuur noemen, geschiedvervalsing, wegpoetsen van wat ooit een doodnormale houding was ten opzichte van een andere etnische groep. Je mag je ook strikt aan de originele tekst houden zoals die geschreven staat. Maar daarmee bereik je nog niet vanzelf wat de schrijver er ooit mee bedoelde, 400 jaar geleden. Veel van wat voor hen common sense was, wordt nu niet begrepen of schiet helemaal in het verkeerde keelgat. En zo ver terug in de tijd hoeven we niet eens te gaan. Neem alleen al Kuifje in Afrika(1930).

We hoeven de strekking van oude verhalen die niet meer stroken met de waarden van deze tijd niet goed te keuren. Een moderne bewerking van Much Ado zal de paternalistische machtsverhoudingen en hypocriete seksuele moraal bekritiseren. Is dat ook wat Shakespeare bedoelde? Misschien wel. De intelligente en strijdbare Beatrice is de echte heldin van het verhaal, die zich de liefde niet laat opdringen. O God, that I were a man! Met teksten in het publiek domein mag je zoveel weglaten, herformuleren of toevoegen als je wil. Je kunt er een nieuw kunstwerk uit scheppen, met een nieuwe relevantie. Maar als je de bron kneedt tot iets wat de schrijver nooit bedoeld had, noem het dan geen Shakespeare meer.

Eigenlijk hoef ik even geen nieuwe Macbeth, Hamlet, of zelfs Jane Austen verfilming. Zullen we eens een paar jaar geen dode grootheden in de reprise doen? Er zijn nog zoveel geweldige verhalen te vertellen van toneelschrijvers en scenaristen die geen voet aan de grond krijgen.